Seminarium w Rogalinie
Zakład Historii i Teorii Badań nad Sztuką
Instytut Historii Sztuki
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
oraz
Muzeum Narodowe w Poznaniu
zapraszają na
seminarium metodologiczne historii sztuki
OBRAZY MOCNE – OBRAZY SŁABE
Pałac w Rogalinie – czerwiec 2017
Do określeń nierzadko przywoływanych w kontekście obrazów należą kategorie mocny i słaby. Choć wydają się one należeć do potocznego języka komentarza – zwykle dają wyraz najprostszej krytyce, bądź spontanicznej afirmacji – otwierają szersze pole namysłu dotykając również kwestii podstawowych historii sztuki.
Przykładem niech będzie usytuowanie tych określeń w zaawansowanym teoretycznie dyskursie naszej dyscypliny przez Gotffrieda Boehma. W tekście zatytułowanym „Zuwachs an Sein” nawiązując do tradycji hermeneutycznej akcentującej własny byt obrazu, definiuje on mocny obraz jako stan ikonicznej gęstości, w którym zachodzi wymiana materii [Stoffwechsel] z rzeczywistością. Oznacza to, że takie obrazy nie są jedynie podobizną, ale ustanawiają szczelną „nierozróżnialną” jedność. Zachodząca w nich interferencja przedstawienia i tego co przedstawione, przyczynia się do tego, że takie obrazy pokazują nam w rzeczywistości coś, czego bez nich nigdy byśmy się dowiedzieli. W tej perspektywie obraz słaby to taki, który odrzuca swoje ikoniczne podłoże posługując się nim instrumentalnie [np. ilustracje naukowe, mechaniczne odwzorowania] i zapomina o swojej obrazowej genezie. Tak rozumiany kontrast mocy i słabości stwarza możliwość dokonania rozróżnień w całej ich rozległej sferze, niezależnie od tego przy pomocy jakich mediów, w tym także technologicznie zaawansowanych, zostały one wygenerowane.
Nieco innym obszarem zagadnień związanych z przywołaną tu kwestią, a wartym podjęcia, jest historia sposobów myślenia o potencjale obrazów, z jednej strony, w zakresie zdolności do narzucenia odbiorcy przekonań i uruchamiania niekontrolowanych przeświadczeń, z drugiej zaś, odnośnie domniemanych słabości obrazu względem dyskursu językowego czy porządku intelektualnego. Powyższa dialektyka mocy i słabości obejmuje kwestie oddziaływania obrazu w sferze politycznej, propagandowej, pozwalającej sprawować władzę oraz wyraża się w powracających opiniach o bezsilności obrazów wobec odniesień metafizycznych i religijnych.
Zawarte w tytule określenia można odczytać również w sposób, który akcentuje przede wszystkim bezpośrednią relację między obrazem a jego odbiorcami. Wchodzimy tu w obszar rozważań (wyznaczony m.in. pracami Davida Freedberga) o potędze wizerunków w kategoriach skutków ich oddziaływania, bądź z nieco innej strony, posługując się językiem antropologii – o ich sile sprawczej (agency).
W niewielkim dystansie wobec tego kręgu problemów wyłania się też zespół zagadnień powstałych w wyniku analizowanych ostatnio intensywnie, również przy pomocy zaawansowanych technik eksperymentalnych – procesów percepcyjno-kognitywnych. Obrazy stają się tu składnikiem operacji umysłu i projektują reakcje ciała, czego badanie we właściwy sobie przewrotny sposób proponował już Nietzsche, gdy chciał w ramach projektowanej przez siebie dziedziny fizjologii sztuki mierzyć emocję estetyczną na skali dynamometru.
Historia sztuki, nawet jeśli czasem traktuje tego rodzaju podejście z dystansem, mogłaby wypracować swoje bardziej określone stanowisko w tych kwestiach. Wyrażamy nadzieję, że te zasygnalizowane hasłowo, jak i inne odniesienia sprowokowane przez tytuł, mający przecież znaczny potencjał metaforyczny, staną się punktem wyjścia do referatów i dyskusji na przyszłorocznym seminarium rogalińskim.
Kierownik Zakładu Historii i Teorii Badań nad Sztuką IHS UAM
Prof. UAM dr hab. Piotr Juszkiewicz
Dyrektor Muzeum Narodowego w Poznaniu
Prof. UAM dr hab. Wojciech Suchocki
