Zajęcia problemowo – specjalizacyjne

Antywzrokocentryzm w sztuce XX i XXI wieku

dr Dorota Łuczak

I semestr, 30 godz.

2 pkt. ECTS

Warunki zaliczenia: obecność na zajęciach, przygotowanie referatu

Prowadzone od kilkunastu lat sensory studies oparte na badaniu wielozmysłowych doświadczeń we współczesnej i historycznej perspektywie, wprowadziły nowy obszar analiz w takich dziedzinach jak: antropologia, socjologia, historia, archeologia, geografia, ale także historia sztuki, filmoznawstwo, muzeologia czy historia designu. Dowartościowanie roli zmysłów zarówno w sensie fenomenologicznym oraz kulturowym, a także ich uhistorycznienie pozwoliło na odkrycie często przemilczanych aspektów przeszłych i teraźniejszych zjawisk. Kwestia ta wydaje się być szczególnym wyzwaniem dla historii sztuki – dyscypliny ufundowanej na dominacji wzroku – wzrokocentryzmie. Rozbrojenie tego ostatniego w polu sztuki stanie się tematem kursu. W trakcie zajęć będziemy z jednej strony tropić dzieła nowoczesne i współczesne, które w znaczący sposób angażują wielozmysłową percepcję lub deprecjonują wzrok; z drugiej strony zaś, zastanowimy się nad znaczeniem analiz wizualnych w pracy historyków sztuki.  Szczególna uwaga zostanie poświęcona między innymi takim zagadnieniom jak: sztuka kinetyczna, sztuka interaktywna, sztuka immersyjna, haptyczna percepcja, optyczna nieświadomość, ucieleśniona percepcja.

Wybrana literatura:

A Cultural History of the Senses in the Age of Empire, ed. by C. Classen, Bloomsbury Academic 2016

Bergson and the Art of Immanence: Painting, Photography, Film, ed. by J. Mullarkey, Ch. de Mille, Edinburg 2013

The Book of Touch, ed. by C. Classen, Routledge 2005

Classen C., The Museum of the Senses. Experiencing Art and Collections, Bloomsbury 2017

Crary J., Techniques of the Observer. On Vision and Modernity in the Nineteenth Century, Cambridge Massachussets London England 1996

Idem, Zawieszenia percepcji. Uwaga, spektakl i kultura nowoczesna, tłum. Ł. Zaremba, I. Kurz, Warszawa 2009

Friedberg A., Wirtualne okno. Od Albertieg do Microsoftu, tłum. A. Rejniak- Majewska, M. Pabiś-Orzeszyna, Warszawa 2012

Jay, M. Downcast Eyes: The Denigration of Vision in Twentieth-Century French Thought, Berkeley, Los Angeles, London 1994

Idem, Kryzys tradycyjnej władzy wzroku. Od impresjonistów do Bergsona, [w:] Odkrywanie modernizmu, tłum. J. Przeźmiński, pod red. R. Nycza, Kraków 2004, s. 295-343

Krauss R., The Optical Unconscious, The MIT Press, Cambridge Massachusetts London England 1996

Eadem, The Story of the Eye, “New Literary History”, Winter 1990, Vol. 21, No. 2, s. 283-298

Eadem, Bois Y.-A., Formless: A User’s Guide, New York 1997.

Paterson, M., The Senses of Touch: Haptics, Affects and Technologies, Oxford, New York 2007.

Rejniak-Majewska A., Niesubordynacja faktów materialnych. Informe Bataille’a – praktyka wizualna, krytyka, estetyka, [w:] Konteksty sztuki – konteksty estetyki, pod red. K. Wiloszewska, A. Zeidler-Janiszewska, Oficyna, Łódź 2011, s. 135-151.

Marks L. U., Touch Sensuous Theory and Multisensory Media, University of Minessota Press, 2002

Rickey G. W., The Morphology of Movement: A Study of Kinetic Art, „Art Journal” Summer 1963, Vol. 22, No. 4, s. 220-231

Smith M. M., Producing Sense, Consuming Sense, Making Sense: Perils and Prospects for Sensory History, „Journal of Social History”, 2007, Vol. 40 No. 4, pp. 841-858

Smolińska M., Haptyczność poszerzona: zmysł dotyku w sztuce polskiej drugiej połowy XX i początku XXI wieku, Kraków 2020

 Ernst Kantorowicz i poststrukturalizm. Perspektywy krytycznej historii sztuki

prof. dr. hab. Mateusz Kapustka (Universität Zürich)

II semestr, 30 godz.

2 pkt. ECTS

Zajęcia poświęcone są pracy badawczej Ernsta H. Kantorowicza (1895-1963), mediewisty o poznańskim rodowodzie, ze szczególnym uwzględnieniem jego studiów nad związkami obrazu z teologicznym umocowaniem aparatu władzy w Średniowieczu. Celem jest zarazem umiejscowienie badań Kantorowicza w historycznym kontekście i jednoczesne zadanie pytania, na ile zaprezentowany przez niego model analizy historycznej, stawiającej w centrum m.in. krytykę reprezentacji obrazowej, stoi w zbieżności z niewiele późniejszym nurtem nazywanym potocznie i nieostro mianem poststrukturalizmu, sformułowanym szczególnie dla określenia charakteru filozoficznej myśli francuskiej lat 60-tych i 70-tych XX w. (m.in. Canguilhem, Foucault, Deleuze, Derrida). Zadaniem uczestników zajęć będzie intensywna lektura i wspólna dyskusja nad wybranymi pracami Kantorowicza, począwszy od fragmentów Dwóch ciał króla (wyd. oryg. 1957) jako fundamentalnego studium do dziś zachowującego swój rewolucyjny charakter w zakresie badań nad Średniowieczem, jak również włączenie ich w kontekst rozwoju XX-wiecznej myśli humanistycznej. Czy zapowiedziane przez Kantorowicza już na samym wstępie jego książki odarcie średniowiecznego mistycyzmu z jego „świetlistych skrzydeł” poprzez zwrócenie się w stronę racjonalnej krytyki i drobiazgowego logicznego rozbioru jego metaforycznego języka można widzieć dziś np. poprzez pryzmat archeologii wiedzy i dekonstrukcji?

Wybrana literatura:

Giorgio Agamben, The Kingdom and the Glory: For a Theological Genealogy of Economy and Government (Homo Sacer, II, 4), Stanford Univ. Press 2007

Judith Butler, Psychiczne życie władzy. Teorie ujarzmienia, Warszawa 2018 (1997)

Jacques Derrida, Force of law: The „Mystical Foundation of Authority“, w: Deconstruction and the Possibility of Justice, New York 1992, s. 3-67

Michel Foucault, Archeologia wiedzy, Warszawa 1977 (1969)

Michel Foucault, Porządek dyskursu, Warszawa 2002 (1970)

Michel Foucault, Rządzenie żywymi, Warszawa 2014 (2012)

Ernst H. Kantorowicz, The „King’s Advent”and The Enigmatic Panels in the Doors of Santa Sabina, The Art Bulletin, 26/4 (1944), s. 207-231

Ernst H. Kantorowicz, Pro Patria Mori in Medieval Political Thought, The American Historical Review, 56/3, 1951, s. 472-492

Ernst H. Kantorowicz, Mysteries of State: An Absolutist Concept and Its Late Mediaeval Origins, The Harvard Theological Review, 48/ 1, 1955, s. 65-91

Ernst H. Kantorowicz, Dwa ciała króla. Studium ze średniowiecznej teologii politycznej, Warszawa 2007 (1957)

Ernst H. Kantorowicz, Gods in Uniform, Proceedings of the American Philosophical Society, 105/4/15, 1961, s. 368-393

Adam S. Labuda, Poznańskimi tropami Kantorowicza, w: tegoż, Z dziejów historii sztuki. Polska, Niemcy, Europa, Poznań 2016, s. 367-392

Jerzy Strzelczyk (red.), Ernst Kantorowicz (1895-1963). Soziales Milieu und wissenschaftliche Relevanz. Vorträge des Symposiums am Institut für Geschichte der Adam-Mickiewicz-Universität Poznań, 23.-24. November 1995, Poznań 1996