Wstęp do historii sztuki
Wstęp do historii sztuki (I rok)
Wstęp do historii sztuki jest dużym blokiem zajęć, mającym za zadanie wprowadzić początkujących adeptów w różne aspekty studiowanej dyscypliny. Służą temu różnorodne zajęcia. Stałymi elementami są: wykład (Teoretyczne podstawy analizy dzieła wizualnego. Współczesne i tradycyjne metody badawcze historii sztuki – 60 godz.), związane z nim tematycznie ćwiczenia dotyczące lektury ważniejszych tekstów z zakresu historii sztuki (30 godzin w I semestrze) oraz ćwiczenia przygotowujące do samodzielnej analizy różnych gatunków i dziedzin sztuki (obejmują w sumie 120 godzin, z tego 60 w pierwszym semestrze i 60 w drugim). W pierwszym semestrze składają się one z 3 cykli zajęć (po 20 godz. każdy) odpowiadających głównym dziedzinom: 1) malarstwu i rzeźbie, 2) architekturze oraz 3) rzemiosłu artystycznemu i dyscyplinom pomocniczym historii sztuki (ornamentyka, paramentyka, heraldyka etc.). W ramach tych ćwiczeń studenci opanowują terminologię, zasady opisu i analizy poprzez wykonywanie samodzielnych prac pisemnych. W drugim semestrze prowadzone są praktyczne zajęcia w niewielkich grupach studenckich, odbywane w terenie oraz w trybie indywidualnych konsultacji (60 godz.).
Warunkiem zaliczenia tego przedmiotu (oprócz uzyskania zaliczeń i ocen z poszczególnych ćwiczeń) jest zdanie egzaminu po drugim semestrze pierwszego roku studiów.
Wstęp do historii sztuki I (moduł)
prof. UAM dr hab. Mariusz Bryl / prof. UAM dr hab. Stanisław Czekalski (wykład); prof. UAM dr hab. Mariusz Bryl, prof. UAM dr hab. Stanisław Czekalski, prof. UAM dr hab. Michał Haake, prof. UAM dr hab. Łukasz Kiepuszewski (ćwiczenia)
I semestr, 60h (30h wykładu i 30h ćwiczeń)
10 pkt. ECTS
Forma zaliczenia: zaliczenie z notą.
Wstęp do historii sztuki I – wykład: Teoretyczne podstawy analizy dzieła wizualnego. Współczesne i tradycyjne metody badawcze historii sztuki (część I)
Wykład prezentuje najważniejsze perspektywy analityczne stosowane we współczesnej historii sztuki dla celów fachowego i wnikliwego opisu właściwości dzieł wizualnych, zwłaszcza obrazów, jako struktur tworzących znaczenia, ale i znaczących w wielorakich związkach kontekstowych z tradycją artystyczną i literacką, ideologią i kulturą swoich czasów. Wychodząc od refleksji nad pojęciami obrazu i przedstawiania, program wykładu obejmuje teorie dzieła wizualnego wpisane w stylistycznie, ikonologicznie i hermeneutycznie zorientowaną historię sztuki, psychologię postaci, estetykę recepcji i semiologię. Skupia się wokół tych koncepcji, które mogą być najbardziej przydatne na użytek ćwiczeń z analizy obrazu i rzeźby, prowadzonych w ramach ćwiczeń ze Wstępu do historii sztuki w drugim semestrze.
Ponadto wykład poświęcony jest problematyce kształtowania się historii sztuki jako dyscypliny naukowej od jej „prehistorii” w epoce nowożytnej aż do pierwszych dekad XX wieku. Omówione zostaną tradycyjne modele teoretyczne historii sztuki w ich „źródłowej” postaci: biograficzny, normatywny, teleologiczny, socjo-kulturowy, stylistyczny, ikonologiczny i strukturalny. Przedmiotem zajęć będą również wybrane metody reprezentujące takie perspektywy teoretyczne współczesnej historii sztuki, jak hermeneutyczna, semiotyczna, kontekstowa i feministyczna.
Omówione zostaną w szczególności następujące zagadnienia:
– tradycja idei obrazu i przedstawiania wizualnego, dychotomii formy i treści dzieła
– pojęcie stylu; analiza stylistyczna dzieła sztuki w ujęciu H. Wölfflina
– rewizja pojęcia stylu i koncepcja przedstawiania obrazowego E. H. Gombricha
– ikonografia i ikonologia; ikonologiczna historia sztuki w ujęciu E. Panofsky’ego
– tradycja hermeneutyki
– psychologia postaci
– analiza struktury dzieła sztuki w ujęciu H. Sedlmayra
– postrzeganie i rozumienie dzieła sztuki w ujęciu R. Arnheima
– ikonika M. Imdahla
– estetyka recepcji w ujęciu W. Kempa
– koncepcja historycznego wyjaśniania obrazu M. Baxandalla
– hermeneutyka historycznoartystyczna w ujęciu O. Bätschmanna
– podstawy semiologii
– semiologia obrazu w ujęciu R. Barthesa, U. Eco i N. Brysona
– perspektywa feministyczna w ujęciu G. Pollock
– historia sztuki jako dyscyplina naukowa: wstęp teoretyczny
– historia sztuki jako historia artystów w ujęciu G. Vasariego
– historia sztuki jako historia ideału w ujęciu J. J. Winckelmanna
– historia sztuki jako historia kultury w ujęciu J. Burckhardta
– historia sztuki jako historia stylu w ujęciu A. Riegla
– historia sztuki jako historia obrazu w ujęciu A. Warburga
Wstęp do historii sztuki I – ćwiczenia: Lektura tekstu z zakresu historii sztuki
Zajęcia, prowadzone w trzech grupach ćwiczeniowych, mają na celu oswojenie studentów z uważną lekturą wybranych, podstawowych dla dyscypliny tekstów, służącą opanowaniu ich treści i zdobyciu uporządkowanej wiedzy na ich temat. Kolejne teksty, korespondujące z programem wykładu ze Wstępu do historii sztuki, po samodzielnym ich przeczytaniu przez studentów, w trakcie zajęć będą analizowane, dyskutowane i podsumowywane wspólnie pod kierunkiem prowadzącego grupę. Aktywny udział poszczególnych uczestników w tym procesie przełoży się na ocenę uzyskaną za moduł. Formuła zajęć ułatwi studentom przygotowanie się do egzaminu końcowego po drugim semestrze, na którym trzeba będzie wykazać wiedzę wyniesioną z zadanych lektur.
Warunki zaliczenia ćwiczeń:
– regularne i aktywne uczestnictwo w zajęciach (dopuszczalne są dwie nieobecności w semestrze, niezależnie od ich przyczyny; usprawiedliwienie absencji ponad ten limit możliwe jest wyłącznie w szczególnych przypadkach, pod warunkiem uprzedniego porozumienia z prowadzącym);
– opanowanie lektur wyznaczonych na kolejne zajęcia;
– zadowalające opracowanie i zreferowanie na zajęciach przydzielonych tekstów;
Malarstwo i rzeźba – wprowadzenie
I semestr, 20 godz.
2 pkt. ECTS
Forma zaliczenia: zaliczenie z notą
prof. UAM dr hab. Łukasz Kiepuszewski, prof. UAM dr hab. Michał Haake
20 godz.
Celem zajęć jest przygotowanie do samodzielnego opisu i analizy dzieła sztuki, oraz opanowanie terminologii z zakresu malarstwa i rzeźby. Przedmiotem zajęć są podstawowe właściwości medium malarstwa i rzeźby, podstawy psychologii percepcji wizualnej, przestrzeń i perspektywa malarska, teorie barw i systemy kolorystyczne, niemimetyczne elementy obrazu malarskiego, proces twórczy dzieła rzeźbiarskiego, podstawowe zagadnienia technologii malarstwa i rzeźby.
Podstawowa literatura:
– Rudolf Arnheim, Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka, Warszawa 1978.
– Maria Rzepińska, Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Kraków 1983.
– Agata Mączyńska-Frydryszek, Małgorzata Jaskólska-Klaus, Tomasz Maruszewski, Psychofizjologia widzenia, Poznań 1991
– Ludwik Losos, Techniki malarskie, Warszawa 1991.
– Słownik Terminologiczny Sztuk Pięknych, opracowanie zbiorowe, Warszawa 2011
Architektura – wprowadzenie
I semestr, 20 godz.
2 pkt. ECTS
Forma zaliczenia: zaliczenie z notą
prof. UAM dr hab. Jacek Kowalski
20 godz.
Forma zaliczenia: opis obiektu architektonicznego, kolokwium terminologiczne
Celem zajęć jest wprowadzenie studentów w podstawową problematykę badań nad historią architektury, a także zapoznanie z metodami tych badań. W trakcie zajęć ich uczestnicy powinni opanować podstawy warsztatu badawczego: terminologię, zasady opisu i analizy dzieła architektury, wiedzę o historycznych technikach budowlanych i o historycznej ewolucji form umożliwiające ich datowanie i interpretację.
Zajęcia koncentrują się wokół grup tematycznych:
– zagadnienia dotyczące podstawowych problemów i pojęć
– wprowadzenie w poszczególne dziedziny badań nad architekturą.
Wybrana literatura:
– Kozakiewicz S. (red.), Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 1976
– Pevsner N., Fleming J., Honour H., Encyklopedia architektury, Warszawa 1992
– Ingarden R., O dziele architektury. w: tegoż, Studia z estetyki, t. II, Warszawa 1958
– Łoziński J.Z., Dzieło sztuki w „terenie”, w: Wstęp do historii sztuki, pod red. P. Skubiszewskiego, Warszawa 1973
– Majdecki L., Historia ogrodów, Warszawa 1978
– Mączeński Z., Elementy i detale architektoniczne, Warszawa 1958
– Michałowski J.B., Formy klasyczne w architekturze, Warszawa 1952
– Miłobędzki A., Badania nad historią architektury, w: Wstęp do historii sztuki, pod red. P. Skubiszewskiego, Warszawa 1973
[uwaga: pełny spis w Bibliotece IHS UAM]
Wstęp do historii sztuki – ćwiczenia
(ornamentyka, paramentyka, rzemiosło artystyczne, elementy heraldyki)
I semestr, 20 godz.
2 pkt. ECTS
Forma zaliczenia: zaliczenie z notą
prof. UAM dr hab. Piotr Korduba, dr Dorota Molińska
20 godz.
Forma zaliczenia: kolokwium pisemne
Cele kształcenia: zapoznanie z terminologią w zakresie ornamentyki europejskiej, paramentyki obrządku wschodniego i zachodniego, a także rzemiosła artystycznego jako podstawowymi elementami języka historii sztuki.
Przedmiot kształcenia: zajęcia składają się z dwóch działów. Pierwszy poświęcony jest omówieniu funkcji jakie pełni ornamentyka w sztuce wybranych okresów i temu w jaki sposób wykorzystuje ją historia sztuki. Zajmiemy się ornamentyką i motywami dekoracyjnymi jako elementami pomocniczymi w określaniu proweniencji dzieła, jego datowaniu, warsztatu etc. Drugi dział zajęć związany jest z wiedzą o paramentyce rzymskiej i prawosławnej, elementach heraldyki, a także terminologii rzemiosła artystycznego (przedmioty, techniki zdobnicze). Każdy z działów kończy kolokwium sprawdzające znajomość terminologii i umiejętność rozpoznawania ornamentów, paramentów i przedmiotów rzemiosła artystycznego.
Literatura podstawowa:
– S. Kozakiewicz, Słownik terminologiczny sztuk pięknych (W-wa 1976 i późniejsze wyd.)
– B. Nadolski, Liturgika, t.1: Liturgika fundamentalna, Poznań 1989
– Prawosławne nabożeństwa, sakramenty i obyczaje, Białystok 1990
– W. Rządek i K. Tomaszewski, Ornamentyka i motywy dekoracyjne, Poznań 1991 (skrypt w bibliotece IHS)
– Ch. Walter, Sztuka i obrządek kościoła bizantyjskiego, Warszawa 1992
– J. Wierusz-Kowalski, Liturgika, Warszawa 1959
– Ch. Zieliński, Sztuka sakralna, Poznań-Warszawa-Lublin 1960
– Nowe tablice czyli o cerkwi, liturgii, nabożeństwach i utensyliach cerkiewnych, Kraków 2007
– S. Górzyński, J. Kochanowski, Herby szlachty polskiej, Warszawa 1990
http://pl.wikipedia.org/wiki/Szata_liturgiczna
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kategoria:Stroje_liturgiczne
http://pl.wikipedia.org/wiki/Herb
Wstęp do historii sztuki II – wykład: Teoretyczne podstawy analizy dzieła wizualnego. Współczesne i tradycyjne metody badawcze historii sztuki (część II)
prof. UAM dr hab. Mariusz Bryl / prof. UAM dr hab. Stanisław Czekalski
II semestr, 30h
8 pkt. ECTS
Forma zaliczenia: egzamin
Wykład stanowi kontynuację i poszerzenie problematyki poruszanej w semestrze pierwszym. Kończy się egzaminem (egzaminatorzy: prof. UAM dr hab. Mariusz Bryl, prof. UAM dr hab. Stanisław Czekalski)
Egzamin odbywa się w formie ustnej, obejmuje całość materiału omawianego na wykładach i ćwiczeniach lekturowych ze Wstępu do historii sztuki oraz w odnośnych tekstach. Celem egzaminu jest sprawdzenie, w jakim stopniu każdy zdający samodzielnie przestudiował zadane lektury i opanował treść wykładów, jaką wykazuje na tej podstawie wiedzę z zakresu poszczególnych metod badawczych historii sztuki i teoretycznych podstaw analizy dzieła wizualnego, wiedzę na temat historii i modeli teoretycznych dyscypliny, oraz na ile sprawnie i ze zrozumieniem potrafi tą wiedzą operować.
Warunkiem zdania egzaminu jest poprawna, na poziomie przynajmniej dostatecznym, odpowiedź na wszystkie zadane pytania problemowe, której należy udzielić mieszcząc się w czasie 30 minut. W razie gdyby wypowiedź egzaminowanego zdradzała korzystanie ze skryptów a nie bezpośrednią znajomość obowiązujących tekstów, opartą na ich samodzielnej lekturze, egzamin zakończy się oceną niedostateczną.
Lektury:
H. Wölfflin, Podstawowe pojęcia historii sztuki. Problem rozwoju stylu w sztuce nowożytnej, Wrocław 1962
- H. Gombrich, Sztuka i złudzenie. O psychologii przedstawiania obrazowego, Warszawa 1981
- Panofsky, Ikonografia i ikonologia, w: tegoż, Studia z historii sztuki, Warszawa 1971
- Pazura, Struktura i sacrum. Estetyka sztuk plastycznych Hansa Sedlmayra, w: Sztuka i społeczeństwo, t. 1: Ocalenie przez sztukę, red. A. Kuczyńska, Warszawa 1973
- Bryl, Płaszczyzna, ogląd, absolut. Inspiracje hermeneutyczne we współczesnej historii sztuki, „Artium Quaestiones” VI, 1993
- Arnheim, Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka, Warszawa 1978
- Imdahl, Składnia i semantyka obrazu. O „Karcie Setnika” z Kodeksu Egberta, „Quart”, 2/2010
- Imdahl, Giotto. Z zagadnień ikonicznej struktury sensu, „Artium Quaestiones” IV, 1990 (przedruk w: Perspektywy współczesnej historii sztuki. Antologia przekładów „Artium Quaestiones”, Poznań 2009)
- Bryl, Obraz i widz. O nowej książce Wolfganga Kempa, „Artium Quaestiones” IV, 1990
- Kemp, Dzieło sztuki i widz: metoda estetyczno-recepcyjna, w: Perspektywy współczesnej historii sztuki…
- Eco, Pejzaż semiotyczny, Warszawa 1972 (lub odpowiednie fragmenty książki Nieobecna struktura, Warszawa 1996)
- Barthes, Podstawy semiologii, Kraków 2009
- Waźbiński, Wstęp, [w:] Vasari i nowożytna historiografia sztuki, Wrocław 1975 s. 9-95
- J. Winckelmann, Myśli o naśladowaniu greckich rzeźb i malowideł, w: Teoretycy, artyści i krytycy o sztuce, 1700-1870, red. E. Grabska i M. Poprzęcka, Warszawa 1974
- J. Winckelmann, Opis Torsa w rzymskim Belwederze, tamże
- Burckhardt, Kultura Odrodzenia we Włoszech, Warszawa 1961 (1968, 1991)
- H. Gombrich, W poszukiwaniu historii kultury, w: Pojęcia, problemy, metody współczesnej nauki o sztuce, Warszawa 1976
- Piwocki, Pierwsza nowoczesna historia sztuki. Poglądy Aloisa Riegla, Warszawa 1970; s. 37-95
Aby Warburg, Mnemosyne. Wprowadzenie do Atlasu Pamięci, „Stan Rzeczy”, 2015, (nr 8), s. 35-51
Aby Warburg, „Śniadanie na trawie” Maneta. Wzorotwórcza funkcja pogańskich bóstw elementarnych dla nowoczesnego odczucia natury, „Konteksty”, 2011, nr 2-3, s. 110-119
Aby Warburg, Narodziny Wenus i inne szkice renesansowe, Gdańsk 2010 (jeden tekst do wyboru)
Jan Białostocki, Posłanie Aby Warburga: historia sztuki czy historia kultury?, w: tegoż, Refleksje i syntezy ze świata sztuki, cykl drugi, Warszawa 1987
- Bryson, Dyskurs, figura, „Artium Quaestiones” XIX, Poznań 2008, s. 299-333 (przedruk w: Perspektywy współczesnej historii sztuki…)
- Baxandall, Prawda a inne kultury. „Chrzest Chrystusa” Pierra della Francesca, „Artium Quaestiones” V, Poznań 1991, s. 109-144 (przedruk w: Perspektywy współczesnej historii sztuki…)
- Jakubowska, „I po co ten feminizm?” O feministycznej historii sztuki, „Biuletyn Historii Sztuki” 2000, nr 3-4, s. 293-303.
- Bryl, Suwerenność dyscypliny. Polemiczna historia historii sztuki od 1970 roku, Poznań 2008, s. 623-637.
Opis dzieła sztuki – ćwiczenia
prof. UAM dr hab. Jarosław Jarzewicz, prof. UAM dr. hab. Michał Mencfel, dr Tomasz Ratajczak
II semestr, 60h
6 pkt. ECTS
Forma zaliczenia: zaliczenie z notą (na podstawie wykonanych prac pisemnych – opisów dzieł sztuki)
Celem zajęć ćwiczeniowych jest wykonanie samodzielnych opisów architektury, rzeźby figuralnej, obrazu malarskiego ołtarza barokowego, nagrobka, epitafium.
Podstawowa literatura:
– Rudolf Arnheim, Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka, Warszawa 1978.
– Maria Rzepińska, Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Kraków 1983.
– Agata Mączyńska-Frydryszek, Małgorzata Jaskólska-Klaus, Tomasz Maruszewski, Psychofizjologia widzenia, Poznań 1991.
– Ludwik Losos, Techniki malarskie, Warszawa 1991.
– Słownik Terminologiczny Sztuk Pięknych, opracowanie zbiorowe, Warszawa 2011
Spotkanie z dziełem sztuki
dr Filip Lipiński (koordynator)
prowadzący: wykładowcy IHS UAM
I semestr, 30 godz.
2 pkt. ECTS
Forma zaliczenia: zaliczenie z notą
Celem zajęć jest spotkanie z dziełami sztuki, przedmiotami, wydarzeniami artystycznymi, które znajdują się w obszarze zainteresowań dzisiejszej historii sztuki. Ich szeroki i zróżnicowany wybór ma ujawnić jak rozległe jest pole eksploracji naszej dyscypliny, a zarazem przedstawić stosowane przez nią w praktyce metody interpretacji. Cykl spotkań będzie więc nie tyle służył omówieniu analitycznych metod, co raczej ich praktycznej prezentacji w zetknięciu z konkretnymi dziełami sztuki. Przedmiotem zajęć będą nie tylko tradycyjnie rozumiane dzieła sztuki malarskiej, rzeźbiarskiej czy architektury, ale także fotografia, nowe media, założenia urbanistyczne i parkowe, rzemiosło artystyczne i wzornictwo oraz kolekcjonerstwo w szerokiej perspektywie czasowej od średniowiecza po współczesność. Zajęcia będą prowadzone przez wykładowców naszego Instytutu uwzględniając ich badawcze specjalizacje i odbędą się w trybie hybrydowym: zdalnie oraz w formie zajęć terenowych w przestrzeni miasta, w Centrum Kultury Zamek, w Muzeum Narodowym.
Zaliczenie: kolokwium wizualne
Propedeutyka filozofii
dr Andrzej Marzec
I-II semestr, 60 godz.
2 + 2 pkt. ECTS
Forma zaliczenia: zaliczenie z notą
Kurs ma na celu zapoznanie uczestników/uczestniczek z podstawowymi
założeniami i koncepcjami historii filozofii. Wykształcenie w nich
umiejętności świadomego i krytycznego poruszania się w przestrzeni
historii europejskiej myśli oraz wydawania indywidualnych sądów na jej
temat. Efektem kształcenia będzie nabycie pogłębionych umiejętności
badawczych, polegających na analizie, syntezie i interpretacji dzieł
kultury oraz postrzeganiu ich w perspektywie teorii filozoficznych.
Student/studentka po ukończeniu kursu zna i rozumie główne kierunki i
stanowiska historii europejskiej filozofii takich jak: wariabilizm
Heraklita, trzy paradoksy Parmenidesa, platonizm, arystotelizm,
średniowieczny neoplatonizm i arystotelizm, kartezjanizm, empiryzm
brytyjski, kantyzm, heglizm, marksizm, nihilizm, egzystencjalizm,
postmodernizm/ponowoczesność, dekonstrukcja, teoria aktora-sieci, nowe
materializmy, ontologia zwrócona ku przedmiotom.
Zaliczenie na podstawie kolokwium na koniec semestru.
Literatura:
I semestr: W. Tatarkiewicz, Historia Filozofii (tomy 1-3), Warszawa 2019.
II semestr: K. Wilkoszewska, Wariacje na postmodernizm, Kraków 2000.
W. J. T. Mitchell, Czego chcą obrazy?, Warszawa 2013.
N. Mirzoeff Jak zobaczyć świat, Warszawa 2016.