Historia Instytutu

Instytut Historii Sztuki UAM sięga swymi początkami roku 1919, a więc roku założenia Uniwersytetu w Poznaniu. Od tamtego czasu struktura organizacyjna uniwersyteckiej historii sztuki kilkakrotnie ulegała zmianom: funkcjonowała – kolejno – jako Seminarium, Zakład, Katedra a od roku 1974 jako Instytut. Do 1948 roku poznańska historia sztuki była częścią Wydziału Humanistycznego, następnie – do 1976 r. – częścią Wydziału filozoficzno-historycznego. Od 1976 roku Instytut wchodzi w skład świeżo wówczas powstałego Wydziału Historycznego. W latach 1976-2001 w skład Instytutu Historii Sztuki wchodził Zakład Muzykologii, który następnie przekształcił się w Katedrę, a od roku 2016 funkcjonuje jako samodzielny Instytut.

Aby zrozumieć szczególny charakter poznańskiej historii sztuki należy mieć świadomość, że w XIX wieku historia sztuki jako dyscyplina uniwersytecka rozwijała się głównie na uczelniach obszaru niemieckojęzycznego. W drugiej połowie XIX wieku wiodącymi były trzy ośrodki: w Berlinie, w Monachium i najważniejszy z nich w Wiedniu.

Założyciel poznańskiej historii sztuki, powołanej do życia wraz powstaniem uniwersytetu w 1919 roku, ksiądz Szczęsny Dettloff, po studiach w Berlinie i Monachium uzyskał stopień doktora właśnie w Wiedniu. Promotorem jego rozprawy, poświęconej późnogotyckiemu projektowi grobu św. Sebalda w Norymberdze, był Max Dvořak, obok Aloisa Riegla najznamienitszy przedstawiciel starszej szkoły wiedeńskiej. Ks. Dettloff, który stanowisko profesora nadzwyczajnego uzyskał w roku 1919, zaś zwyczajnego – w 1924 roku, określił na wiele dziesięcioleci naukowy profil poznańskiej historii sztuki i sposób jej nauczania. Wnikliwa analiza dzieła sztuki, dogłębne studium tak sztuki polskiej, jak i europejskiej, gotowość do otwartej dyskusji nauczyciela ze studentami, to dyspozycje zaszczepione przez prof. Dettloffa, które stanowią żywą, wciąż aktualizowaną tradycję Instytutu.

Nie naruszyła jej cezura II wojna światowej, której zakończenie przyniosło nowe uwarunkowania polityczno-ideologiczne pracy akademicko-uniwersyteckiej. W kolejnych dziesięcioleciach znacznie rozbudowany został skład osobowy Katedry i później Instytutu. Obok prof. Dettloffa pojawili się uczeni, którzy wyznaczyli drogi rozwojowe poznańskiej historii sztuki: profesorowie Gwido Chmarzyński, Zdzisław Kępiński, Janusz Kębłowski, Piotr Skubiszewski, Eugeniusz Iwanoyko, Alicja Karłowska-Kamzowa, Konstanty Kalinowski, Andrzej Turowski, Piotr Piotrowski, Szczęsny Skibiński i Adam Labuda. Do tradycyjnie mocno reprezentowanej mediewistyki, doszły nowe, twórczo penetrowane obszary badań: sztuka nowożytna, nowoczesna i współczesna w Polsce i w Europie, w szczególności w Europie Środkowo-Wschodniej, tak architektura, jak również rzeźba, malarstwo oraz teoria sztuki. Tu na szczególne podkreślenie zasługują badania prof. Labudy i prof. Piotrowskiego.

Na przełomie lat 60-tych i 70-tych XX wieku środowisko poznańskie wielokrotnie inicjowało dyskusje metodologiczne o zasięgu ogólnopolskim. Ich intensywność sprawiła, iż w polskiej historii sztuki funkcjonuje pojęcie szkoły poznańskiej. Jej rysem jest silna refleksja nad teoretycznymi podstawami badań historyczno-artystycznych oraz żywe uczestnictwo w przemianach postaw badawczych, dokonujących się w światowej historii sztuki. Zarazem ośrodek poznański nie oferuje jednej dominującej opcji badawczej, jest miejscem fermentu i dyskusji, której efekty przekraczają instytutowe granice. W latach 70-tych XX wieku , w znacznej mierze za sprawą wieloletniego dyrektora Instytutu, prof. Kalinowskiego, nawiązane zostały kontakty z wieloma uczelniami zagranicznymi. W 1979 roku wyszedł pierwszy numer instytutowego czasopisma „Artium Quaestiones”, które nieprzerwanie ukazuje się do dziś. Poznański instytut należy do najważniejszych ośrodków naukowych i dydaktycznych w Polsce, jako instytucja uniwersytecka – jest największy. Biblioteka uznawana jest za jedną z najlepszą w tej części Europy.