Skarbce natury i sztuki. Prywatne gabinety osobliwości, kolekcje sztuki i naturaliów na Śląsku w wieku XVII i XVIII

Skarbce natury i sztuki są próbą wyrysowania panoramy zbieractwa śląskiego XVII i XVIII w. w całym jej bogactwie i złożoności. Przedmiotem studium są więc uniwersalistycznie zorientowane gabinet osobliwości artystycznych i przyrodniczych, gabinety numizmatyczne, starożytnicze, kolekcje naturaliów oraz galerie malarstwa. Analizując zbiory, autor w każdym przypadku wykracza poza opis historyczno-faktograficzny, rekonstruując szeroki kontekst, który można nazwać polem lub przestrzenią wyłaniania się kolekcji: szuka odpowiedzi na pytania, jakie zjawiska, procesy, i teorie (filozoficzne, naukowe) warunkowały kształtowanie się życia kolekcjonerskiego, w jaką siatkę zależności było ono uwikłane, jaka dynamika jego rozwoju, dlaczego, w jaki sposób i w jakim celu tworzone były zbiory, wreszcie jaka rolę odgrywały gabinety w kulturalnym życiu prowincji.

8.08.2022

Światło odnalezione

11.08.2022

Atanazy Raczyński, Dziennik, Tom II: 1831-1866, z języków francuskiego i niemieckiego przełożyli oraz opracowali Aleksander Wit Labuda i Michał Mencfel

Dziennik Atanazego Raczyńskiego (1788–1874) z lat 1808–1866, po raz pierwszy publikowany w tak obszernym wyborze, w polskim przekładzie i w krytycznym opracowaniu, należy do najobszerniejszych, najbardziej znaczących, a zarazem najmniej znanych przykładów polskiej diarystyki XIX wieku. Stanowi on nieocenione źródło dla badaczy świadomości politycznej i narodowej polskich elit arystokratycznych w przełomowym okresie między epoką ancien régime’u i nowoczesnością. Zawartość dziennika odzwierciedla w sposób sugestywny żywot autora, jego myślenie o świecie, a także kontekst jego życia: arystokraty osadzonego w środowisku polskim i prusko-niemieckim, polityka, dyplomaty, namiętnego komentatora europejskiej polityki, kolekcjonera, wpływowego krytyka i historyka sztuki niemieckiej i europejskiej. Biografia Raczyńskiego, znakomicie udokumentowana w Dzienniku, jest tu szczególna i przykładowa: monarchisty i konserwatysty, osobistości funkcjonującej w napięciu między lojalnością narodową i rozchodzącą się nią wizją aktualnej polityki i polityczno-społecznym światopoglądem, między pamięcią o dawnej Rzeczpospolitej, obserwacją nieudanych prób jej odrodzenia i wpisywaniem się w rzeczywistość Królestwa Pruskiego. Obok polityczno- i społeczno-historycznego wymiaru dokumentu można w nim odnaleźć walory w diarystyce polskiej nieomal wyjątkowe – m.in. szczerość Raczyńskiego w wyznaniach o sobie i bezwzględność w relacjach i niedyskrecjach o innych. W rezultacie Dziennik oddaje znakomicie obraz środowiska, w jakim się autor obracał, obraz zarówno fasadowych, jak i za fasadą ukrywających się obyczajów.

1.11.2022

Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII-XVI wieku

Książka mówi o murowanych, gotyckich świątyniach wzniesionych w Wielkopolsce w wiekach średnich i u progu epoki nowożytnej. Ukazując dzieje dotychczasowych badań, stawia nowe hipotezy i pytania, będąc pierwszą tego rodzaju syntezą. Napisana językiem prostym i zrozumiałym, opatrzona licznymi fotografiami, adresowana jest jednak nie tylko do historyków sztuki - ale i do wszystkich miłośników wielkopolskiej przeszłości.

Oto panoramiczna opowieść o bez mała dwustu gotyckich świątyniach – katedrach, kolegiatach, miejskich farach, kościołach parafialnych i zakonnych – adresowana zarówno do badaczy, jak i miłośników wielkopolskiej przeszłości. Pomaga zrozumieć, dlaczego powstały w takim akurat czasie i miejscu, z inicjatywy tych akurat a nie innych ludzi, w takich a nie innych okolicznościach. Opowieść ta daje też wgląd w dzieje poznawania naszych zabytków, a zarazem stawia nowe hipotezy i pytania, będąc pierwszą tego rodzaju syntezą.

Na jej 500 stronach znalazło się 360 ilustracji. Są to, prócz licznych zdjęć archiwalnych i planów, piękne fotografie barwne autorstwa Mikołaja Potockiego, wykonane w ciągu kilku ostatnich lat.

Miejscowości, w których znajdują się świątynie omówione bądź wzmiankowane w książce:

Bledzew (fara i kościół Cystersów), Bnin (obecnie w obrębie Kórnika), Borek , Bytyń, Ceradz Kościelny, Cerekwica, Chodzież, Chojnica, Chrzypsko Wielkie, Czacz, Czarnków, Czerniejewo, Czeszewo, Dalewo, Dębno nad Wartą, Dolsk, Duszniki, Gębice, Głuszyna (kolegiata, ob. w granicach Poznania), Gniezno (katedra, fara, kościół Bożogrobców, kościół Franciszkanow z oratorium klarysek, kościół św. Michała, kościół św. Wawrzyńca), Gołańcz (kościół szpitalny), Gołaszyn, Góra (dawniej Gora, dziś w granicach Żnina), Gosławice (obecnie w granicach Konina), Gostyń, Grabienice, Grodzisk, Gryżyna, Iwanowice, Jarocin (fara i kościół szpitalny), Jarząbkowo, Jaszkowo, Kalisz (fara - obecnie katedra, kolegiata NMP i kościół Franciszkanów), Kaława, Kamionna, Kazimierz Biskupi (fara i kościół Bernardynów), Kaźmierz Szamotulski, Kleczew, Kłecko, Kobylin (fara i kościół Bernardynów), Koło (fara i kościół Bernardynów), Komorniki, Konary, Konarzewo, Konin (fara i kościół w Gosławicach), Kostrzyn, Kościan (fara, kościół Bernardynów i kościół szpitalny), Kościelna Wieś, Koźmin, Koźminek, Kórnik (fara kórnicka i fara dawnego Bnina), Krerowo, Krobia, Krotoszyn, Krzywiń, Kwieciszewo, Ląd (kościół Cystersow), Lubiesz, Lubiń, Lusowo, Lwowek, Łekno (fara i kościół cystersów), Łobżenica, Międzychod, Międzyrzecz, Miłosław, Mogilno, Mórkowo, Murowana Goślina, Myślibórz, Niepruszewo, Nowe Miasto, Objezierze, Oborniki, Ołobok (kościół Cysterek), Osiecko, Osieczna, kościół parafialny), Ostroróg, Ostrzeszów, Otorowo, Owińska (kościół Cysterek i kościół parafialny), Paradyż – Gościkowo (kościół Cystersów), Pępowo, Pleszew (fara i kościół cmentarny, ob. parafialny), Pniewy, Pobiedziska, Poniec, Poznań (katedra, kolegiata NMP na Ostrowie Tumskim, kolegiata św. Mikołaja na Zawodziu, fara pw. św. Marii Magdaleny, kościoły parafialne pw. św. Marcina i św. Wojciecha, kościół Dominikanów – ob. Jezuitów; kościół Dominikanek – ob. Salezjanów; kościół Karmelitów – ob. parafialny pw. Bożego Ciała, kościół Bernardynów, kościół Joannitów – ob. parafialny pw. św. Jana Jerozolimskiego; kaplica cmentarna św. Anny; nadto znajdujące się obecnie w obrębie Poznania kościoły parafialne w Głuszynie, Spławiu i Śródce); Przemęt (kościół Cystersów i fara), Przyczyna Górna, Psarskie, Pyzdry (fara i kościół Franciszkanów), Rajsko, Rąbiń, Rogoźno, Russocice, Rychwał, Skórzewo, Skwierzyna, Słupca, Sobota, Sobótka, Spławie (obecnie w granicach Poznania), Stary Gostyń, Stawiszyn, Stęszew, Strzelno (kościół Norbertanek), Szamotuły, Szubin, Ślesin, Śmigiel, Śrem (fara i kościół szpitalny), Środa (fara i kościół Dominikanów), Śródka (obecnie w granicach Poznania), Tarnowo Podgórne, Tomice, Trląg, Trzemeszno (kościół Kanoników Regularnych), Tuczno, Tuliszków, Warzymowo, Wągrowiec (fara i kościół Cystersów), Wilczyn, Wilczyna, Wilkowo Polskie, Włościejewki, Wronki (fara i kościół dominikanów), Września, Wschowa, Wysocko Wielkie, Zbarzewo, Żerniki, Żnin (fara, kościół Dominikanów i kościół parafialny w dawnej Gorze)

8.08.2022

Retablissement. Preußische Stadtbaukunst in Polen und Deutschland. Urbanistyka pruska w Polsce i w Niemczech

Das Stadtbild zahlreicher ehemals in Preußen gelegener Städte ist auch heute noch durch den maßgeblich von der preußischen Bürokratie getragenen systematischen Stadtumbau im 18. und frühen 19. Jahrhundert geprägt.

»Retablissement« nannte man das zeitgenössische Schlüsselkonzept dieser besonderen Form der Stadtentwicklung. Damit ist der – zumeist bürokratisch gelenkte und zentralstaatlich organisierte – planmäßige Wiederaufbau oder die schrittweise Verbesserung der baulichen Situation von Städten gemeint. Die Ziele dieses Stadtumbaus bestanden in der Verbesserung der Feuersicherheit, der Hygiene, aber auch der Rechtssicherheit, der Gewerberegulierung sowie der Herstellung eines wohlgeordneten prospects, also einheitlich geordneter Straßen- und Platzräume. Städtebaulich-architektonische, rechtliche und ökonomische Prinzipien griffen auf das Engste ineinander.

Der zweisprachige Band versammelt Beiträge polnischer und deutscher Kunsthistorikerinnen und Kunsthistoriker, welche die Grundlagen des preußischen Städte-Retablissements sowie exemplarische Fallbeispiele der vielfältigen städtebaulichen Maßnahmen behandeln.

11.08.2022

Sztuki piękne w Portugalii oczami Atanazego Hrabiego Raczyńskiego. O początkach badań nad portugalską historią sztuki i ich międzynarodowym kontekście

Niniejsza książka analizuje pisarską spuściznę Raczyńskiego pod kątem jej fundamentalnego znaczenia dla badań nad portugalskim dziedzictwem oraz umieszcza ją w kontekście przemian zachodzących w piśmiennictwie artystycznym w okresie kształtowania się historii sztuki jako akademickiej dziedziny nauki.

1.11.2022

Alina Szapocznikow. Awkward objects

Alina Szapocznikow, w Polsce uznawana za wielką artystkę, poza Polską do niedawna była mało znana. Dziś jej twórczość i losy stanowią jedno z najciekawszych wyzwań dla badaczy sztuki XX wieku, a jej prace znajdują się w najważniejszych muzeach na świecie. Jednak bibliografia poświęconych jej prac – zwłaszcza w innym niż polski języku – jest nadal skromna.

Książka Alina Szapocznikow. Awkward Objects ma za cel reinterpretację tej twórczości i wpisanie jej w międzynarodowy obieg. O Alinie Szapocznikow, rzeźbiarce, która pod koniec życia, w 1972 roku wyznawała: „Ja produkuję tylko niezgrabne przedmioty”, piszą tu znakomici historycy i krytycy sztuki, uczestnicy konferencji zorganizowanej przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie: Manuela Ammer, Marta Dziewańska, Jola Gola, Agata Jakubowska, Anke Kempkes, Paweł Leszkowicz, Griselda Pollock, Tomáš Pospiszyl, Anda Rottenberg, Sarah Wilson, Ernst van Alphen. Ważną częścią publikacji są zdjęcia prac artystki oraz materiały archiwalne.

Książka Alina Szapocznikow. Awkward Objects jest elementem kilkuletniej już pracy Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie nad twórczością Aliny Szapocznikow – wcześniej Muzeum przygotowało wystawę („Niezgrabne przedmioty. Alina Szapocznikow oraz Maria Bartuszova, Pauline Boty, Louise Bourgeois, Eva Hesse i Paulina Ołowska”, 2009), międzynarodową konferencję („Alina Szapocznikow. Prace. Dokumenty. Interpretacje”, 2009) oraz digitalizację archiwum rzeźbiarki. Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie jest także współorganizatorem wystawy monograficznej „Alina Szapocznikow. Sculpture Undone, 1955–1972”, pokazywanej w Centrum Sztuki Współczesnej WIELS w Brukseli (2011), a następnie w Hammer Museum w Los Angeles, Wexner Center for Arts w Columbus, Ohio oraz Museum of Modern Art w Nowym Jorku (2012 i 2013). Jest to spełnienie wysiłków całej grupy historyków sztuki różnych generacji, którzy od lat próbowali zainteresować międzynarodową publiczność niezwykłym dziełem Aliny Szapocznikow.

8.08.2022

Natalia LL. Nie tylko sztuka konsumpcyjna

Natalia LL należy do artystek rozpoznawalnych i zarazem, paradoksalnie, mało znanych. W czasie, kiedy wiele innych twórczyń z Europy Wschodniej dopiero odkrywanych jest przez świat sztuki, ona zajmuje w nim ważne miejsce od dawna. Jednak w gruncie rzeczy tylko jedna jej praca – Sztuka konsumpcyjna (1972–1975) – została należycie doceniona. Żadne inne dzieło Natalii LL nie spotkało się z takim zainteresowaniem krytyków i historyków sztuki. Nie umniejszając znaczenia tej pracy, ta publikacja skupia się na pokazaniu innych aspektów twórczości artystki. Sztuka konsumpcyjna też jest tutaj przedmiotem namysłu, poddawana kolejnym interpretacjom, ale obok niej pojawiają się analizy innych prac, zarówno z pierwszego, jak i ostatniego okresu twórczości Natalii LL.

Autorami tekstów Agata Jakubowska, Wojciech Szymański, Ewa Toniak, Monika Bakke, Maja Fowkes, Reuben Fowkes, David Crowley, Eva Badura-Triska, Claudia Calirman – polscy i zagraniczni historycy sztuki, krytycy i kuratorzy, którzy uczestniczyli w konferencji naukowej, która odbyła się w 2015 roku w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, w ramach programu towarzyszącego monograficznej wystawie Natalii LL Secretum et Tremor. Autorem projektu graficznego jest Grzegorz Laszuk.

11.08.2022

Kaiser-Friedrich-Museum w Poznaniu (1904-1919). Muzeum na niemieckiej i europejskiej prowincji

Wydawnictwo opisuje powstanie oraz rozwój Kaiser – Friedrich – Museum w Poznaniu.

Spis treści:
– Preludium: trzy wystąpienia w Izbie Deputowanych pruskiego Landtagu.
– Koncepcja muzeum.
– Narodowa tożsamość i pamięć w muzeum.
– Muzeum i region.
– Mecenas w muzeum przełomów wieków.
– Edukacja w muzeum.
– Ostatni akord: Wielka Wojna i muzeum.
– Zakończenie.
– Aneksy.
– Spis ilustracji.
– Bibliografia.
– Indeks.

1.11.2022

Mistrz Benedykt – królewski architekt

W historiografii istnieje długa tradycja monografii poświęconych architektom. Niniejsza praca stanowi próbę wpisania się w tę tradycję, a przyjęcie jako obiektu badań postaci mistrza Benedykta podejmującego szereg zleceń na dworze Zygmunta I, wynika z zainteresowania klasą jego architektonicznych realizacji oraz dużym jak na polskie warunki zasobem archiwaliów dokumentujących jego działalność. Szczególnym impulsem do napisania tej książki była zakończona niedawno, kolejna wielka restauracja zamku wawelskiego, dostarczająca ogromnej ilości danych na temat architektury tej rezydencji, w znacznej części ukształtowanej właśnie pod kierunkiem mistrza Benedykta. Część tych informacji nie została jeszcze wykorzystana w literaturze naukowej, w odniesieniu do działalności tego architekta. Badania nad architekturą nowożytną w Polsce prowadzone po II wojnie światowej, pozwoliły znacznie rozszerzyć krąg budowli przypisywanych mistrzowi Benedyktowi, zarówno na podstawie przekazów archiwalnych jak również analizy formalnej i porównawczej. Szczególnie istotne w tym względzie były prace, poświęcone rezydencjom Zygmunta Starego w Piotrkowie i Sandomierzu, łączonym z działalnością budowlaną Benedykta już w przedwojennej literaturze przedmiotu. W kontekście twórczości architektonicznej mistrza Benedykta, oprócz próby jej charakterystyki, w publikacji analizie poddane zostaną również zagadnienia będące od dawna przedmiotem ogólnej refleksji historyków sztuki: kategoria stylu oraz status zawodowy budowniczych ukształtowanych jeszcze w późnogotyckiej tradycji artystycznej, działających na progu nowożytności.

10.08.2022