Mistrz Benedykt – królewski architekt

W historiografii istnieje długa tradycja monografii poświęconych architektom. Niniejsza praca stanowi próbę wpisania się w tę tradycję, a przyjęcie jako obiektu badań postaci mistrza Benedykta podejmującego szereg zleceń na dworze Zygmunta I, wynika z zainteresowania klasą jego architektonicznych realizacji oraz dużym jak na polskie warunki zasobem archiwaliów dokumentujących jego działalność. Szczególnym impulsem do napisania tej książki była zakończona niedawno, kolejna wielka restauracja zamku wawelskiego, dostarczająca ogromnej ilości danych na temat architektury tej rezydencji, w znacznej części ukształtowanej właśnie pod kierunkiem mistrza Benedykta. Część tych informacji nie została jeszcze wykorzystana w literaturze naukowej, w odniesieniu do działalności tego architekta. Badania nad architekturą nowożytną w Polsce prowadzone po II wojnie światowej, pozwoliły znacznie rozszerzyć krąg budowli przypisywanych mistrzowi Benedyktowi, zarówno na podstawie przekazów archiwalnych jak również analizy formalnej i porównawczej. Szczególnie istotne w tym względzie były prace, poświęcone rezydencjom Zygmunta Starego w Piotrkowie i Sandomierzu, łączonym z działalnością budowlaną Benedykta już w przedwojennej literaturze przedmiotu. W kontekście twórczości architektonicznej mistrza Benedykta, oprócz próby jej charakterystyki, w publikacji analizie poddane zostaną również zagadnienia będące od dawna przedmiotem ogólnej refleksji historyków sztuki: kategoria stylu oraz status zawodowy budowniczych ukształtowanych jeszcze w późnogotyckiej tradycji artystycznej, działających na progu nowożytności.

10.08.2022

Atanazy Raczyński (1788-1874). Biografia

Książka jest próbą wszechstronnego opisania długiego i bogatego życia oraz obszernego i różnorodnego dzieła hrabiego Atanazego Raczyńskiego (1788-1874): wywodzącego się z Wielkopolski pruskiego arystokraty, uczestniczącego z wielką swobodą w kulturalnym i towarzyskim życiu europejskich elit; Polaka w pruskiej służbie dyplomatycznej, toczącego przez całe życie trudny, dramatyczny i krytyczny dialog z polskością; przenikliwego obserwatora i komentatora wydarzeń politycznych, twórcy spójnej doktryny politycznej utrzymanej w duchu radykalnego konserwatyzmu; kolekcjonera malarstwa i twórcy publicznie dostępnej galerii obrazów o europejskiej renomie; znawcy, badacza i propagatora sztuki, autora szeroko w Europie komentowanych, pionierskich książek o sztuce niemieckiej i portugalskiej.

Przenikliwy, samoświadomy, refleksyjny, o złożonej osobowości, żyjący nadto w turbulentnych czasach, trwał Raczyński w stanie permanentnego konfliktu. Wychowany w duchu ideałów oświecenia i przywiązany do nich, śledził nowe prądy umysłowe i, mimo związanych z nimi obaw, fascynował się nimi. Uwikłany w gorące dyskusje narodowe, zmagał się ze swoją polskością, do końca traktując ją zarówno jako brzemię, jak i wyzwanie. Wierzący bezwarunkowo w określony ład społeczny i polityczny, dostrzegał nieuchronność jego rozpadu. Wynikające z tych okoliczności napięcia i dylematy są głównym tematem książki. Słowem: opowiada ona o bogatej, twórczej osobowości i umysłowości uwikłanej w „historię zerwaną z łańcucha”.

Książka składa się z trzech części: Pierwsza, zatytułowana Formacja, ma na celu opis osobowości Raczyńskiego, wskazanie istotnych rysów jego charakteru, które pozwolą lepiej zrozumieć polityczne, kolekcjonerskie i mecenasowskie dzieło bohatera. Część druga, zatytułowana Polityka, poświęcona jest działaniom Raczyńskiego w szeroko pojętym polu polityki oraz wypracowanej przez niego politycznej teorii, jego światopoglądowemu credo. Trzecia część – Sztuka – dotyczy spraw artystycznych, jej przedmiotem jest kolekcjonerska, pisarska i mecenasowska aktywność Raczyńskiego.

11.08.2022

Ameryka. Rewizje wizualnej mitologii Stanów Zjednoczonych

Książka stanowi krytyczną analizę formacji i późniejszych rewizji tego, co autor określa mianem amerykańskich wizualnych mitów. Mity te osadzone są w szeroko pojętej wizualności, modelach spojrzenia, obrazach, sztuce i innych przejawach kultury wizualnej, takich jak film. Ameryka została napisana przede wszystkim z perspektywy historyka sztuki, ale również amerykanisty, ma zatem charakter interdyscyplinarny, łączący refleksję z dziedziny historii sztuki, studiów nad kulturą wizualną i studiów amerykanistycznych. Każdy z rozdziałów, które poprzedzone zostały obszernym, teoretycznym wprowadzeniem, stanowi osobne a zarazem skorelowane z całością książki studium przypadku kształtowania się, zwłaszcza w XIX wieku, obrazów-mitów, w rozmaitych ich przejawach formalnych i medialnych, a przede wszystkim tego, jak – w wyniku zmieniającej się sytuacji społeczno-kulturowej – były one rewidowane w sztuce i kulturze wizualnej wieku XX i XXI. Autor dokonuje znamiennego rozróżnienia na Stany Zjednoczone i Amerykę rozumianą jako wyobrażeniowo-symboliczne pole lub ekran konstytuowania się amerykańskiej mitologii, zmierzającej do zneutralizowania różnicy i unifikacji heterogenicznego narodu. Zaprezentowane, obszerne analizy dzieł sztuki, popularnych obrazów i filmów, demonstrują sposób, w jaki – zwłaszcza od połowy XX wieku – w wyniku budzącej się politycznej świadomości zmarginalizowanych grup, na fali walki o prawa obywatelskie i zachodzących zmian w szeroko pojętym społeczno-kulturowym pejzażu Stanów Zjednoczonych, mitologia ta ulegała stopniowej dekonstrukcji. Jednocześnie jednak, mimo owych wewnętrznych interwencji i osłabienia ekonomicznej i kulturowej hegemonii USA na arenie światowej w ostatnich dekadach, autor stawia tezę, odnosząc się do konkretnych przypadków i problemów amerykańskiej wizualności, że ramowe współrzędne mitu ciągle stanowią trwały punkt odniesienia.

 

1.11.2022

Artystki polskie

Publikacja nawiązuje do ekspozycji pod takim samym tytułem, zorganizowanej przez Agnieszkę Morawińską w 1991 r. w Muzeum Narodowym w Warszawie. Wystawa ta stanowiła "wynik pierwszej eksploracji dokonanej przez zespół historyków i krytyków z muzeum i spoza muzeum".
Zaowocowała prezentacją ponad 200 prac na wystawie i biogramów w katalogu "kobiet różnego stanu, które w różnych czasach i z różnym skutkiem parały się sztuką".
Na polskim gruncie ekspozycja ta miała charakter pionierski. Była pierwszym pokazem sztuki kobiet w instytucji o tak dużym prestiżu. Do dziś pozostała właściwie jedyną w historii polskiego muzealnictwa ekspozycją, którą dokonała zakrojonej na szeroką skalę prezentacji dawnych twórczyń.

10.08.2022

Z dziejów historii sztuki. Polska, Niemcy, Europa

Książka jest zbiorem studiów poświęconych refleksji nad dziejami historiografii artystycznej w XIX i XX wieku. Większość z nich dotyczy historii sztuki akademicko-uniwersyteckiej, jej dyskursów, instytucji i przedstawicieli. Główne źródło opracowań tkwi w kultywowanych przez autora od początku pracy badawczej zainteresowaniach dla pytań o samowiedzę metodologiczną i historię dyscypliny, o uwarunkowania podejmowanych przez nią zadań i dokonujących się w jej obrębie procesów poznawczych, w tym związków między nauką i politycznymi interesami. Nie jest jednak przypadkiem, iż po roku 1989 – roku przemiany polityczno-ustrojowej w Polsce i w Europie Środkowej oraz czasie rewizji utrwalonych poglądów i opinii – ciekawość dla tych spraw otrzymała mocny impuls rozwojowy; w rezultacie składające się na książkę teksty, z wyjątkiem jednego, powstały w okresie intelektualnego fermentu, którego składnikiem istotnym był zwrot historii sztuki ku swej przeszłości. Znaczny w niej udział mają studia traktujące o historiografiach niemieckiej i polskiej, o ich przeciwstawnych stanowiskach i miejscach wspólnych, niekiedy zgoła symbiotycznym związku w sytuacji konfliktu. Właśnie na tym odcinku istotną cezurę wyznacza wspomniany przełom roku 1989, który stał się podnietą do rekapitulacji wzajemnych obrazów historiograficznych, rekapitulacji koniecznej wobec podejmowania badań nad sztuką w odmienionym otoczeniu intelektualnym i politycznym. W polu badań znalazły się uniwersyteckie instytuty historii sztuki: obszerne studia przedstawiają dzieje historii sztuki na Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma w Berlinie w latach 1810-1945 oraz na uniwersytecie w Poznaniu w dwudziestoleciu międzywojennym i na Reichsuniversität Posen w okresie okupacji hitlerowskiej. Wiele miejsca w książce zajmują szkice poświęcone rekonstrukcji postaw i praktyk badawczych wybitnych przedstawicieli dyscypliny, Karola Sterlinga, Otto Pächta, Zdzisława Kępińskiego i Martina Warnke.

11.08.2022

Image, History and Memory. Central and Eastern Europe in a Comparative Perspective

This book discusses the active relationship among the mechanics of memory, visual practices, and historical narratives.

Reflection on memory and its ties with historical narratives cannot be separated from reflection on the visual and the image as its points of reference which function in time. This volume addresses precisely that temporal aspect of the image, without reducing it to a neutral trace of the past, a mnemotechnical support of memory. As a commemorative device, the image fixes, structures, and crystalizes memory, turning the view of the past into myth. It may, however, also stimulate, transform, and update memory, functioning as a matrix of interpretation and understanding the past. The book questions whether the functioning of the visual matrices of memory can be related to a particular historical and geographical scope, that is, to Central and Eastern Europe, and whether it is possible to find their origin and decide if they are just local and regional or perhaps also Western European and universal. It focuses on the artistic reflection on time and history, in the reconstructions of memory due to change of frontiers and political regimes, as well as endeavours to impose some specific political structure on territories which were complex and mixed in terms of national identity, religion and social composition.

The volume is ideal for students and scholars of memory studies, history and visual studies.

 

1.11.2022

Oko i myśl. O Zdzisławie Kępińskim

Zdzisław Kępiński był postacią wielowymiarową, która skupiała w sobie właściwie wszystkie istotne pola aktywności historyka sztuki, odciskając na nich swoje piętno. Zebrany w tomie materiał stanowi rzadką w polskiej historii sztuki krytyczną rozprawę na temat dziejów kształtowania się tej dyscypliny, będąc z jednej strony rekonstrukcją dorobku naukowego tego jednego z najciekawszych jej przedstawicieli, z drugiej zaś inicjując dyskusję nad wieloaspektowymi uwarunkowaniami pisarstwa o sztuce. Oddając do rąk czytelników tę publikację mamy nadzieję, iż stanie się ona impulsem do zintensyfikowania badań nad rozwojem historii sztuki w Polsce.
Współwydawca Muzeum Narodowe w Poznaniu.

10.08.2022

Wybór i konieczność. Kolekcje arystokracji polskiej w Wielkopolsce na przełomie XIX i XX wieku

Książka podejmuje temat kolekcjonerstwa arystokracji – wyjątkowej grupy społecznej, tradycyjnie kojarzonej z mecenatem artystycznym i zbieraniem dzieł sztuki. Punktem wyjścia jest ukazanie postępowania poszczególnych kolekcjonerów, konkretnych jednostek, tworzących swoje zbiory w Wielkopolsce na przełomie XIX i XX wieku. Kolekcje hr. Edwarda Aleksandra Raczyńskiego w Rogalinie, ks. Izabelli z Czartoryskich Działyńskiej w Gołuchowie, hr. Jana Działyńskiego w Kórniku, hr. Seweryna Mielżyńskiego w Miłosławiu oraz hr. Bnińskich w Samostrzelu obrazują zmiany w kolekcjonerstwie drugiej połowy XIX wieku i początku XX wieku. Każda z wymienionych kolekcji prezentuje inne podejście jej twórcy do tworzenia zbiorów, rodzinnej tradycji kolekcjonowania oraz koncepcji zbiorów i ich prezentacji. Na bazie analiz pięciu wymienionych zbiorów zarysowano szersze wnioski, odnoszące się do kolekcjonerstwa arystokracji. Po pierwsze, porównano postępowanie kolekcjonerów z Wielkopolski z tendencjami panującymi w XIX-wiecznej Europie, takimi jak: przenoszenie prywatnych kolekcji do dużych miast i udostępnianie ich publiczności, wpływ muzeów publicznych na kolekcjonerstwo prywatne, zmiany w eksponowaniu zbiorów prywatnych. Po drugie – ukazano specyficzną sytuację kolekcjonerstwa prywatnego na ziemiach polskich w XIX wieku. Na tym tle scharakteryzowano specyfikę kolekcji na terenie Wielkopolski. W kluczowym, ostatnim rozdziale książki kolekcje arystokracji zostały porównane z kolekcjami burżuazji, podkreślono różnice między zbiorami konstruowanymi przez przedstawicieli tych dwóch grup społecznych oraz podkreślono specyfikę wyborów arystokratów, ich gust i jego genezę.

11.08.2022

Jak wyjaśnić obraz? Metodologiczne tropy historii sztuki w epoce Ernsta H. Gombricha

Książka przynosi syntezę problematyki metodologicznej historii sztuki jako dyscypliny, która w XX wieku za jedno ze swoich naczelnych zadań obrała metodyczne i obiektywne wyjaśnianie obrazów. Od czasu wyodrębnienia nauk humanistycznych w metodologii W. Diltheya najwybitniejsi historycy sztuki próbowali umocnić jej pozycję wśród tych nauk przez oparcie się na rygorach naukowego obiektywizmu i empiryzmu, ścisłości i poprawności, sprawdzalności i poznawczej pewności, których wzorzec wyznaczały nauki przyrodnicze. Czy i jak interpretacja może zbliżyć się do modelu eksplanacyjnego, w jaki sposób może spełnić rolę historycznego wyjaśnienia dzieł malarstwa? Jak należy ją umocować na pewnym gruncie faktów i na logice wnioskowań? Jaka metodyka badawcza może zapewnić prawidłowość wyjaśnień, sprawdzalność i prawdziwość wyników? Tego rodzaju metodologiczne kwestie wiązały namysł szeregu uczonych, a wśród nich szczególną rolę odegrał E. Gombrich, najpierw jako rzecznik zwrotu ikonologii w stronę Popperowskiego dedukcjonizmu, a następnie jako inspirator i punkt odniesienia dla kolejnej generacji badaczy, z których jedni podążali dalej drogą rygorów metodologii normatywnej, a inni szukali dla niej alternatyw lub rozwinęli metodologię narratywistyczną. Książka przedstawia istotne związki łączące metodologicznie zorientowaną historię sztuki nie tylko z różnymi koncepcjami metodologii ogólnej i filozofii nauki, lecz także z innym ważnym źródłem inspiracji, jakim były modele wnioskowań stosowane przez książkowych detektywów.

1.11.2022

Nagi mężczyzna. Akt męski w sztuce polskiej po 1945 roku

Tematem książki Nagi mężczyzna. Akt męski w sztuce polskiej po 1945 roku jest szeroko rozumiana problematyka aktu męskiego i przedstawień męskiego ciała w polskiej sztuce nowoczesnej. Szczególny akcent został postawiony na sztukę powojenną, od 1945 roku do współczesności, z uwzględnieniem przełomu politycznego 1989 roku i przejścia od systemu totalitarnego do trudnych procesów demokratyzacji.

10.08.2022