Utracone arcydzieło. Losy obrazu „Targ na jarzyny” Józefa Pankiewicza

W Muzeum Narodowym w Poznaniu znajduje się obraz „Targ na jarzyny”, który uchodzi za dzieło Józefa Pankiewicza, powstałe w 1888 r. Istnieje jednak stara fotografia, która przedstawia oryginalny „Targ na jarzyny” i znacznie różni się od wspomnianego obrazu ze zbiorów poznańskich. Książka jest próbą ustalenia, czy obraz z muzeum poznańskiego jest przemalowanym oryginałem, czy może jednak repliką bądź kopią, a nawet falsyfikatem. Dzieje obrazu stworzonego przez Pankiewicza oraz losy płótna ze zbiorów poznańskich nie pozwalają stwierdzić, że mamy do czynienia z tym samym dziełem. Analiza technologiczna obrazu z MNP z użyciem fotografii wykonanych w promieniach IR oraz UV, a także sposób ukształtowania figur i przedmiotów także tej identyczności nie pozwalają uznać. Poważne wątpliwości nasuwa sygnatura widoczna na obrazie poznańskim. Do Muzeum Narodowego w Poznaniu obraz został nabyty w 1948 r. w okolicznościach co najmniej zagadkowych. W konsekwencji przedstawiono tezę, że obraz ten nie został stworzony przez Pankiewicza i jest jednym z wielu dzieł tego artysty sfałszowanych przed, w trakcie lub tuż po zakończeniu II wojny światowej. Udzielona została także odpowiedź na pytanie, dlaczego tak słaby obraz został uznany i przez lata uchodził za dzieło Pankiewicza?

11.08.2022

Poskromienie materii. Nowożytne zmagania z marmurem kararyjskim. Michał Anioł, Bernini, Canova

Monografia poświęcona tematyce rzeźby w marmurze kararyjskim, najbardziej znanym kamieniu rzeźbiarskim, wykorzystywanym w sztuce od ponad 2000 lat. Autor opisuje właściwości marmurów używanych od antyku, omawiając techniki pracy od XV do XIX wieku, wprowadza czytelnika do fascynującego świata rzeźbiarzy, organizacji ich warsztatu pracy, przybliża proces twórczy. Poddając wnikliwym analizom trzy słynne rzeźby geniuszy dłuta: "Pieta Rondanini" Michała Anioła, "Błogosławiona Ludwika Albertoni" Gianlorenza Berniniego oraz "Paolina Borghese jako Wenus zwycięska" Antonia Canovy - odsłania przed czytelnikiem niezwykłe wydarzenia wiążące się z powstaniem tych arcydzieł. Wyjątkowa, nie tylko na gruncie polskim, książka adresowana nie tylko do specjalistów zajmujących się rzeźbą, ale także miłośników przeszłości.

8.08.2022

Figuralizm Aleksandra Gierymskiego

Książka poddaje wszechstronnej interpretacji twórczość jednego z najwybitniejszych malarzy polskich – Aleksandra Gierymskiego, koncentrując się na jego obrazach z motywem postaci ludzkiej, w tym bardzo znanych, jak „Święto Trąbek” i „Trumna chłopska”. Dzieła autora są omówione w perspektywie dotąd w badaniach pomijanej, którą otwierają prace wykonane w okresie studiów, w szczególności „Kupiec wenecki”. Wybierając za temat dzieła konwersje Shylocka, Gierymski podjął skomplikowaną problematykę relacji judaizmu i chrześcijaństwa oraz stosunków polsko-żydowskich w XIX stuleciu. Wspomnianej tematyce poświęcił także wiele późniejszych prac. Dla jej wyrażania powołał wówczas specyficzny język wizualny, oparty na przeciwieństwie kierunków wertykalnego i horyzontalnego, którym „wypowiadał” się w całej swej twórczości. Opozycję tę wykorzystywał wielokrotnie w obrazach uchodzących za realistyczne, czyli za wiernie odtwarzające oglądaną przez malarza rzeczywistość. Problematykę religii i wiary pojmował zarazem w horyzoncie swego czasu. Daleki od wrogości wobec postawy religijnej, obrazował wielokrotnie problematyczność jej przyjęcia we współczesnym sobie świecie, kwestionującym podstawowe prawdy chrześcijaństwa, relatywizującym absolutne kryteria, świecie gasnącej wiary, części pozbawionych wspólnego mianownika, w którym po przełamaniu wertykalnych osi pozostała jedynie horyzontalna płaszczyzna, gdzie rozgrywają swój dialog przeciwstawne siły.

11.08.2022

Obraz jako obiekt teoretyczny. Studia z teorii i historii badań nad sztuką

Obraz jako obiekt teoretyczny to drugi w cyklu po tomie Obrazy mocne – obrazy słabe (2018) zbiór artykułów powstałych jako pokłosie rogalińskiego seminarium historyków sztuki. Niniejsza publikacja zogniskowana jest na relacji między dziełami sztuki a rozmaitymi strategiami teoretycznymi wykorzystującymi ich potencjał ikoniczny. Poszczególne studia zawierają analizy różnego rodzaju sprzężeń między myślą dyskursywną a wizualnością w dziejach sztuki i humanistyki. Wnioski wywiedzione z badania określonych przypadków pozwalają na zadanie pytań w szerszej optyce teoretycznej. W toku rozważań przywołane są koncepcje z obszaru filozofii (m.in. Platon, Walter Benjamin, Jacques Derrida), teorii sztuk wizualnych (m.in. Leon Battista Alberti, Wilhelm Worringer, Hans Sedlmayr, Timothy J. Clark, Hans Belting, Mieke Bal) oraz dzieła sztuki od nowożytności po współczesność (Lorenzo Lotto, Edouard Manet, Marcel Duchamp, Paul Klee, Walter Gropius, Władysław Strzemiński, Robert Rumas).

11.08.2022

Skarbce natury i sztuki. Prywatne gabinety osobliwości, kolekcje sztuki i naturaliów na Śląsku w wieku XVII i XVIII

Skarbce natury i sztuki są próbą wyrysowania panoramy zbieractwa śląskiego XVII i XVIII w. w całym jej bogactwie i złożoności. Przedmiotem studium są więc uniwersalistycznie zorientowane gabinet osobliwości artystycznych i przyrodniczych, gabinety numizmatyczne, starożytnicze, kolekcje naturaliów oraz galerie malarstwa. Analizując zbiory, autor w każdym przypadku wykracza poza opis historyczno-faktograficzny, rekonstruując szeroki kontekst, który można nazwać polem lub przestrzenią wyłaniania się kolekcji: szuka odpowiedzi na pytania, jakie zjawiska, procesy, i teorie (filozoficzne, naukowe) warunkowały kształtowanie się życia kolekcjonerskiego, w jaką siatkę zależności było ono uwikłane, jaka dynamika jego rozwoju, dlaczego, w jaki sposób i w jakim celu tworzone były zbiory, wreszcie jaka rolę odgrywały gabinety w kulturalnym życiu prowincji.

8.08.2022

Światło odnalezione

11.08.2022

Atanazy Raczyński, Dziennik, Tom II: 1831-1866, z języków francuskiego i niemieckiego przełożyli oraz opracowali Aleksander Wit Labuda i Michał Mencfel

Dziennik Atanazego Raczyńskiego (1788–1874) z lat 1808–1866, po raz pierwszy publikowany w tak obszernym wyborze, w polskim przekładzie i w krytycznym opracowaniu, należy do najobszerniejszych, najbardziej znaczących, a zarazem najmniej znanych przykładów polskiej diarystyki XIX wieku. Stanowi on nieocenione źródło dla badaczy świadomości politycznej i narodowej polskich elit arystokratycznych w przełomowym okresie między epoką ancien régime’u i nowoczesnością. Zawartość dziennika odzwierciedla w sposób sugestywny żywot autora, jego myślenie o świecie, a także kontekst jego życia: arystokraty osadzonego w środowisku polskim i prusko-niemieckim, polityka, dyplomaty, namiętnego komentatora europejskiej polityki, kolekcjonera, wpływowego krytyka i historyka sztuki niemieckiej i europejskiej. Biografia Raczyńskiego, znakomicie udokumentowana w Dzienniku, jest tu szczególna i przykładowa: monarchisty i konserwatysty, osobistości funkcjonującej w napięciu między lojalnością narodową i rozchodzącą się nią wizją aktualnej polityki i polityczno-społecznym światopoglądem, między pamięcią o dawnej Rzeczpospolitej, obserwacją nieudanych prób jej odrodzenia i wpisywaniem się w rzeczywistość Królestwa Pruskiego. Obok polityczno- i społeczno-historycznego wymiaru dokumentu można w nim odnaleźć walory w diarystyce polskiej nieomal wyjątkowe – m.in. szczerość Raczyńskiego w wyznaniach o sobie i bezwzględność w relacjach i niedyskrecjach o innych. W rezultacie Dziennik oddaje znakomicie obraz środowiska, w jakim się autor obracał, obraz zarówno fasadowych, jak i za fasadą ukrywających się obyczajów.

1.11.2022

Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII-XVI wieku

Książka mówi o murowanych, gotyckich świątyniach wzniesionych w Wielkopolsce w wiekach średnich i u progu epoki nowożytnej. Ukazując dzieje dotychczasowych badań, stawia nowe hipotezy i pytania, będąc pierwszą tego rodzaju syntezą. Napisana językiem prostym i zrozumiałym, opatrzona licznymi fotografiami, adresowana jest jednak nie tylko do historyków sztuki - ale i do wszystkich miłośników wielkopolskiej przeszłości.

Oto panoramiczna opowieść o bez mała dwustu gotyckich świątyniach – katedrach, kolegiatach, miejskich farach, kościołach parafialnych i zakonnych – adresowana zarówno do badaczy, jak i miłośników wielkopolskiej przeszłości. Pomaga zrozumieć, dlaczego powstały w takim akurat czasie i miejscu, z inicjatywy tych akurat a nie innych ludzi, w takich a nie innych okolicznościach. Opowieść ta daje też wgląd w dzieje poznawania naszych zabytków, a zarazem stawia nowe hipotezy i pytania, będąc pierwszą tego rodzaju syntezą.

Na jej 500 stronach znalazło się 360 ilustracji. Są to, prócz licznych zdjęć archiwalnych i planów, piękne fotografie barwne autorstwa Mikołaja Potockiego, wykonane w ciągu kilku ostatnich lat.

Miejscowości, w których znajdują się świątynie omówione bądź wzmiankowane w książce:

Bledzew (fara i kościół Cystersów), Bnin (obecnie w obrębie Kórnika), Borek , Bytyń, Ceradz Kościelny, Cerekwica, Chodzież, Chojnica, Chrzypsko Wielkie, Czacz, Czarnków, Czerniejewo, Czeszewo, Dalewo, Dębno nad Wartą, Dolsk, Duszniki, Gębice, Głuszyna (kolegiata, ob. w granicach Poznania), Gniezno (katedra, fara, kościół Bożogrobców, kościół Franciszkanow z oratorium klarysek, kościół św. Michała, kościół św. Wawrzyńca), Gołańcz (kościół szpitalny), Gołaszyn, Góra (dawniej Gora, dziś w granicach Żnina), Gosławice (obecnie w granicach Konina), Gostyń, Grabienice, Grodzisk, Gryżyna, Iwanowice, Jarocin (fara i kościół szpitalny), Jarząbkowo, Jaszkowo, Kalisz (fara - obecnie katedra, kolegiata NMP i kościół Franciszkanów), Kaława, Kamionna, Kazimierz Biskupi (fara i kościół Bernardynów), Kaźmierz Szamotulski, Kleczew, Kłecko, Kobylin (fara i kościół Bernardynów), Koło (fara i kościół Bernardynów), Komorniki, Konary, Konarzewo, Konin (fara i kościół w Gosławicach), Kostrzyn, Kościan (fara, kościół Bernardynów i kościół szpitalny), Kościelna Wieś, Koźmin, Koźminek, Kórnik (fara kórnicka i fara dawnego Bnina), Krerowo, Krobia, Krotoszyn, Krzywiń, Kwieciszewo, Ląd (kościół Cystersow), Lubiesz, Lubiń, Lusowo, Lwowek, Łekno (fara i kościół cystersów), Łobżenica, Międzychod, Międzyrzecz, Miłosław, Mogilno, Mórkowo, Murowana Goślina, Myślibórz, Niepruszewo, Nowe Miasto, Objezierze, Oborniki, Ołobok (kościół Cysterek), Osiecko, Osieczna, kościół parafialny), Ostroróg, Ostrzeszów, Otorowo, Owińska (kościół Cysterek i kościół parafialny), Paradyż – Gościkowo (kościół Cystersów), Pępowo, Pleszew (fara i kościół cmentarny, ob. parafialny), Pniewy, Pobiedziska, Poniec, Poznań (katedra, kolegiata NMP na Ostrowie Tumskim, kolegiata św. Mikołaja na Zawodziu, fara pw. św. Marii Magdaleny, kościoły parafialne pw. św. Marcina i św. Wojciecha, kościół Dominikanów – ob. Jezuitów; kościół Dominikanek – ob. Salezjanów; kościół Karmelitów – ob. parafialny pw. Bożego Ciała, kościół Bernardynów, kościół Joannitów – ob. parafialny pw. św. Jana Jerozolimskiego; kaplica cmentarna św. Anny; nadto znajdujące się obecnie w obrębie Poznania kościoły parafialne w Głuszynie, Spławiu i Śródce); Przemęt (kościół Cystersów i fara), Przyczyna Górna, Psarskie, Pyzdry (fara i kościół Franciszkanów), Rajsko, Rąbiń, Rogoźno, Russocice, Rychwał, Skórzewo, Skwierzyna, Słupca, Sobota, Sobótka, Spławie (obecnie w granicach Poznania), Stary Gostyń, Stawiszyn, Stęszew, Strzelno (kościół Norbertanek), Szamotuły, Szubin, Ślesin, Śmigiel, Śrem (fara i kościół szpitalny), Środa (fara i kościół Dominikanów), Śródka (obecnie w granicach Poznania), Tarnowo Podgórne, Tomice, Trląg, Trzemeszno (kościół Kanoników Regularnych), Tuczno, Tuliszków, Warzymowo, Wągrowiec (fara i kościół Cystersów), Wilczyn, Wilczyna, Wilkowo Polskie, Włościejewki, Wronki (fara i kościół dominikanów), Września, Wschowa, Wysocko Wielkie, Zbarzewo, Żerniki, Żnin (fara, kościół Dominikanów i kościół parafialny w dawnej Gorze)

8.08.2022

Retablissement. Preußische Stadtbaukunst in Polen und Deutschland. Urbanistyka pruska w Polsce i w Niemczech

Das Stadtbild zahlreicher ehemals in Preußen gelegener Städte ist auch heute noch durch den maßgeblich von der preußischen Bürokratie getragenen systematischen Stadtumbau im 18. und frühen 19. Jahrhundert geprägt.

»Retablissement« nannte man das zeitgenössische Schlüsselkonzept dieser besonderen Form der Stadtentwicklung. Damit ist der – zumeist bürokratisch gelenkte und zentralstaatlich organisierte – planmäßige Wiederaufbau oder die schrittweise Verbesserung der baulichen Situation von Städten gemeint. Die Ziele dieses Stadtumbaus bestanden in der Verbesserung der Feuersicherheit, der Hygiene, aber auch der Rechtssicherheit, der Gewerberegulierung sowie der Herstellung eines wohlgeordneten prospects, also einheitlich geordneter Straßen- und Platzräume. Städtebaulich-architektonische, rechtliche und ökonomische Prinzipien griffen auf das Engste ineinander.

Der zweisprachige Band versammelt Beiträge polnischer und deutscher Kunsthistorikerinnen und Kunsthistoriker, welche die Grundlagen des preußischen Städte-Retablissements sowie exemplarische Fallbeispiele der vielfältigen städtebaulichen Maßnahmen behandeln.

11.08.2022

Sztuki piękne w Portugalii oczami Atanazego Hrabiego Raczyńskiego. O początkach badań nad portugalską historią sztuki i ich międzynarodowym kontekście

Niniejsza książka analizuje pisarską spuściznę Raczyńskiego pod kątem jej fundamentalnego znaczenia dla badań nad portugalskim dziedzictwem oraz umieszcza ją w kontekście przemian zachodzących w piśmiennictwie artystycznym w okresie kształtowania się historii sztuki jako akademickiej dziedziny nauki.

1.11.2022